Binnen het sociaal domein wordt veel (beleids)onderzoek gedaan waarin uiteenlopende thema’s worden onderzocht. Lang niet ieder onderzoeksbureau maakt hierbij gebruik van casusonderzoek. B&A ziet dit als een gemiste kans, omdat dit type onderzoek zeer bruikbare inzichten kan opleveren. De adviseurs van B&A onderzochten dit jaar meer dan 100 casussen verdeeld over uiteenlopende onderzoeken. In dit stuk lichten Marrit Van Der Borght en Esra van Koolwijk, twee van onze junior adviseurs, toe hoe het casusonderzoek door B&A wordt vormgegeven en wat de toegevoegde waarde hiervan is.
In adviesopdrachten starten we altijd met een documentenstudie en het analyseren van cijfers indien deze beschikbaar zijn. We maken een checklist voor het casusonderzoek op basis van de eerste bevindingen. In deze checklist staan beoordelingscriteria waaraan wij casussen toetsen. Met het casusonderzoek willen we de uitvoering in de praktijk in beeld brengen en evalueren. We onderzoeken of de praktijk in lijn ligt met de beoogde inrichting van het beleid, en trachten de eerste bevindingen uit de documentenstudie en cijferanalyse te duiden en verklaren. Onze ervaring leert ons dat veel aanvullende informatie boven tafel komt wanneer je met elkaar in gesprek gaat. Je kan het vergelijken met een kleurplaat; documenten en cijfers geven de buitenlijntjes, maar om het geheel in te kleuren is het casusonderzoek essentieel.
Wij gebruiken casusonderzoek voor beleidsonderzoek op het gebied van subsidies, Wmo en jeugd. De invulling van het casusonderzoek verschilt per adviesopdracht.
In het casusonderzoek streven wij niet naar statistische representativiteit. We onderzoeken een variëteit aan aanvragen om een compleet beeld te schetsen. Samen met de opdrachtgever stemmen we de precieze invulling en de selectieprocedure van het casusonderzoek af. Binnen die selectiekaders selecteren we de casussen willekeurig.
De gemeente gebruikt subsidies als instrument om gemeentelijke doelen te bereiken. In het geval van onderzoek naar subsidiebeleid maken we een selectie van een aantal (gemiddeld 30) subsidieaanvragen waarvoor we alle relevante documentatie bestuderen. We maken een selectie op basis van bijvoorbeeld de hoogte van het aangevraagde subsidiebedrag, de subsidieregeling, het besluit (toekenning, afwijzing) en het jaar van de aanvraag. De checklist voor het casusonderzoek bestaat voornamelijk uit de volledigheid van dossiers en de inhoud van de subsidieonderdelen: aanvraag (inclusief aansluiting gemeentelijke doelen), besluit (inclusief toelichting), afronding (inclusief vaststelling). Bij de beoordeling van de subsidieaanvraag letten we nadrukkelijk op of de subsidieregels zijn nageleefd en of sprake is van een eenduidige beoordeling bij aanvragen. We kijken bovendien in hoeverre de gemeente na afloop van de gesubsidieerde activiteiten de verantwoordingsdocumenten naloopt en controleert of subsidieaanvragers zich aan de afspraken hebben gehouden.
Na afronding van het casusonderzoek selecteren we een aantal aanvragers om aanvullend vragen te stellen. De vragen zijn met name gericht op de ervaring met het subsidieproces (van aanvraag tot aan verantwoording), de lastendruk en het contact met de gemeente. Daarnaast gaan we in een dergelijk gesprek in op zaken die in het dossier zijn opgevallen.
Wij kijken, indien wij toestemming hebben, bij een casusonderzoek naar het traject van de bewoner van specifieke hulpverlening, zoals Wmo of Jeugdhulp. Hierin gaan wij altijd uit van wat de bewoner anderen die in een vergelijkbare situatie terecht zouden komen toewenst. Daardoor ontstaat een duidelijk beeld van wat wel en niet goed werkt. Uiteindelijk komen we daarmee tot werkzame bestandsdelen. Ook leggen we de casussen langs wat we al weten dat werkt, uit wetenschappelijke bronnen bijvoorbeeld. We toetsen daarnaast in hoeverre de werkprocessen zoals beoogd door de gemeente daadwerkelijk in uitvoering komen. Hiervoor gaan wij soms ook in gesprek met een betrokkene uit het informeel netwerk, de zorgaanbieder en de consulent bij de gemeente. Zo maken wij een compleet beeld van een casus. Vaak komen hierdoor mooie verhalen naar boven, met een positieve insteek: Hoe kan het beter. Zo gaf een gesproken ouder aan: “Wij zijn de deskundige van ons kind en ons traject en zo wil ik ook gezien worden door de gemeente”.
Wij voeren het gesprek met bewoners op een laagdrempelige en informele manier, zodat de bewoner op diens gemak is. Wij steken het gesprek met de bewoner waarderend in. Hiermee halen we op een positieve manier zowel de succesvolle elementen van de uitvoering van het beleid naar voren, als ook de te ontwikkelen aspecten. De vragen die wij stellen aan professionals passen wij steeds aan zodat deze aansluiten bij de situatie en de onderzoeksvragen.
Wij vinden het belangrijk een gesprek samen vorm te geven. Na afloop van het gesprek sturen wij het verslag na en geven wij de bewoner of professional de gelegenheid aanpassingen te doen.
Met casusonderzoek proberen we ook aan de hand van de opgehaalde en bestaande ‘werkzame bestandsdelen’ te plotten. Door inzichtelijk te maken welke bestandsdelen misten of aanwezig waren in elke casus.
Na het casusonderzoek en het voeren van de gesprekken analyseren we de bevindingen. Dat doen wij volgens een kwalitatieve- en kwantitatieve methode. De kwantitatieve methode duidt patronen en eventuele trends, de kwalitatieve methode kleurt deze in.
Wij nemen de uitkomsten en inzichten van het casusonderzoek vervolgens mee in andere onderdelen van ons veldwerk, zoals de interviews met de raad, het college en (beleids-)ambtenaren.
Het casusonderzoek is onmisbaar in een beleidsonderzoek. Het maakt duidelijk of de toepassing van het beleid overeenkomt met de beoogde inrichting. Het duidt cijfers, trends, ontwikkelingen en documenten. Het brengt ten slotte het onderzoek dichterbij de bewoner en de subsidieaanvrager. Casusonderzoek biedt daarmee belangrijke aanvullende inzichten om beleid verder te ontwikkelen en verbeteren. Een ingekleurde kleurplaat is immers van meer betekenis.
Marrit Van Der Borght en Esra van Koolwijk
Meer weten over onze visie en aanpak omtrent casusonderzoek? Bel of mail dan gerust met:
