hero image
03-02-2025

Gemeentelijke financiën onder druk: tijd voor herinrichting en samenwerking

Een kwart van de 342 Nederlandse gemeenten krijgt de begroting de komende jaren rond zonder tekorten. De overige driekwart kampt met een gezamenlijk tekort van maar liefst 5,2 miljard euro, zo blijkt uit een analyse van accountantsbureau BDO. Een van de grootste kostenposten op de gemeentelijke begroting zijn de uitgaven aan het sociaal domein. Denk aan de uitvoering van de Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet. Tien jaar na de decentralisaties blijkt dat veel gemeenten nog altijd worstelen om deze taken binnen de gestelde financiële kaders uit te voeren.

Veranderende geldstromen: onzekerheid troef

De financiële problemen nemen verder toe door een nieuwe verdeling van middelen in het gemeentefonds. Bovendien laat het Rijk de koppeling tussen Rijksuitgaven en het gemeentefonds los. Waar gemeenten voorheen automatisch meedeelden in stijgende Rijksuitgaven, worden de middelen nu vastgezet. Veel gemeenten hopen op extra geld uit Den Haag en stellen lastige keuzes daarom uit. Maar bezuinigingen lijken onvermijdelijk en zullen vooral het sociaal domein treffen. Dit raakt kwetsbare groepen hard en kan zelfs leiden tot extra kosten als er bijvoorbeeld op preventieve voorzieningen wordt bezuinigd.

Verschillende keuzes in verschillende gemeente

Niet alle gemeenten snijden op dezelfde manier in hun uitgaven. Sommige gemeenten kiezen ervoor om kwetsbare inwoners te ontzien. Zo blijven de armoederegelingen in het Land van Cuijk intact en worden in Roosendaal buurthuizen niet alleen behouden, maar zelfs versterkt. Dit laat zien dat er ruimte is voor keuzes. Maar gemeenten moeten die keuzes nu gaan maken en niet blijven wachten op hulp van het Rijk.

Een slimme aanpak: herinrichten en samenwerken

Gemeenten moeten kritischer kijken naar hun eigen organisatie en werkwijze. Is alles wat zij doen echt nodig? Is er een efficiëntere manier om dezelfde doelen te bereiken? Een goed voorbeeld is het ambtshalve verstrekken van gemeentelijke toeslagen. Als een gemeente toch al weet wie recht heeft op een toeslag, waarom dan niet automatisch toekennen? Dit bespaart niet alleen uitvoeringskosten, maar bereikt ook meer inwoners. Veel mensen kennen hun rechten niet of haken af door bureaucratische rompslomp. Door drempels weg te nemen, voorkom je grotere problemen zoals schulden en sociale uitsluiting.

Stop de Paarse Krokodillen

Efficiënt werken moet in dienst staan van de inwoner, niet van de gemeentelijke organisatie. Als processen vooral gericht zijn op interne efficiëntie, kan dit leiden tot afstand en bureaucratie. De zogenaamde ‘Paarse Krokodillen’ duiken op: onnodige regels en procedures die het tegenovergestelde bereiken van wat bedoeld was. In het sociaal domein valt nog veel te winnen door slimmer en eenvoudiger te organiseren.

Mobiliseer ervaringsdeskundigheid

Een vaak onderbenutte bron van kennis zijn de bewoners zelf. Mensen met ervaring in het sociaal domein kunnen gemeenten en hun partners waardevol advies geven over wat echt werkt. Door hun inzichten te benutten, kunnen gemeenten effectievere en beter toegankelijke ondersteuning bieden.

Conclusie: maak keuzes, vereenvoudig en werk samen

De financiële problemen van gemeenten zijn urgent, maar het antwoord ligt niet alleen in meer geld van het Rijk. Door slimmer te werken, bureaucratie te verminderen en kwetsbare groepen centraal te stellen, kunnen gemeenten meer bereiken met de middelen die ze hebben. Wacht niet langer, maar maak keuzes die op de lange termijn werken voor inwoners, en niet alleen voor de begroting.
In veel van onze adviesopdrachten hebben wij ervaren dat het niet werkt om vanachter het ‘veilige bureau’ allerlei bezuinigingsmaatregelen te bedenken, maar dat het vooral een samenspel met de bewoners zelf is.

Auteurs: Yorick van den Berg, Julian Edens, Ghislaine Hieralal

Bronnen:
https://nos.nl/artikel/2552668-driekwart-gemeenten-krijgt-begroting-niet-rond-keuzes-uitgesteld