Een eerlijke gemeentepolitiek vraagt om transparantie en gelijke kansen
Eerder dit jaar gebeurde er iets opvallends in de gemeenteraad van Purmerend. De raad stemde over extra budget voor het Loket Jeugdzorg1. Hoewel het voorstel werd aangenomen, dienden meerdere fracties tegelijkertijd een motie in om het college te verplichten de raad voortaan elk halfjaar te informeren over de gemiddelde wachttijd, het aantal kinderen op de wachtlijst en een toelichting daarop. De motie werd unaniem aangenomen. Daarmee gaven de raadsleden een krachtig signaal af: zij voelden zich onvoldoende geïnformeerd om hun rol als raadslid goed te kunnen vervullen.
Gelijke informatie, gelijke kansen
Dit voorval laat zien hoe belangrijk het is om duidelijke afspraken te maken over hoe en wanneer informatie wordt gedeeld met de raad. Zonder heldere spelregels raken niet alleen raadsleden, maar ook inwoners buitenspel. Raadsleden moeten hun controlerende en vertegenwoordigende taak goed kunnen uitvoeren. Dat begint bij toegang tot dezelfde informatie. Alleen dan kunnen zij het college controleren, weloverwogen besluiten nemen en inwoners goed vertegenwoordigen. Helaas gaat dat niet altijd goed. In verschillende gemeenten vinden belangrijke gesprekken al plaats buiten de formele raadsstructuur – bijvoorbeeld in kleine overleggen of via informele contacten. Vooral oppositiepartijen raken hierdoor op achterstand. Duidelijke spelregels zijn daarom essentieel. Afspraken over hoe en wanneer informatie wordt gedeeld en op welk moment de raad betrokken wordt bij het vormgeven van beleid. Een goede manier is om een ‘voorfase’ in te bouwen: een moment waarop het college eerst met de voltallige raad spreekt over doelen, randvoorwaarden en uitgangspunten van nieuw beleid. Zo beginnen alle raadsleden op gelijke voet. Net als in het voetbal moeten de regels voor iedereen helder zijn – pas dan kan het spel eerlijk worden gespeeld.
Samenwerking binnen de raad
In veel gemeenteraden ligt de macht nu voornamelijk bij de coalitiepartijen. Zij bepalen de agenda, de informatievoorziening en het tempo van besluitvorming2. Maar als de gemeenteraad als geheel krachtig wil zijn, moet er ook ruimte zijn voor oppositiepartijen. Dat vraagt om samenwerking en openheid – van beide kanten. Als er eerlijke en duidelijke spelregels zijn, kan de raad als één geheel opereren, zonder dat verschillen in politieke visie worden uitgewist.
Een goed functionerende gemeenteraad is in staat om de balans te vinden tussen samenwerking en kritisch toezicht. Dat lukt alleen als álle raadsleden toegang hebben tot dezelfde informatie en invloed hebben op het proces. Wanneer de raad als team optrekt tegenover het college, ontstaat er meer gezag, betere controle en uiteindelijk betere besluiten. Politieke verschillen mogen blijven bestaan, maar het proces moet voor iedereen eerlijk en transparant zijn.
De situatie in Purmerend liet zien dat er nog veel te winnen valt. Daar kunnen we van leren. Een sterke gemeenteraad begint bij duidelijke en eerlijke spelregels. Want ook in de lokale democratie geldt: voorkomen is beter dan genezen.
Auteurs: Julian Edens, Gerard Nieuwe Weme, Yorick van den Berg
