Opinie: Rob de Bruijn
Binnen de schuldhulpverlening horen we cliënten vaak dingen zeggen als: ‘Ik heb een verkeerde keuze gemaakt’ of ‘Als ik het over mocht doen, dan deed ik het anders’. Dat is een interessante gedachte – een verkeerde keuze maken. Hoe doe je dat eigenlijk? Hoe ga je te werk om bewust een keuze te maken waarvan je weet dat het de verkeerde is? Gaat iemand serieus zitten met het idee om zijn leven eens overhoop te halen, de alternatieven wegend om zo snel mogelijk in de goot te belanden? Natuurlijk niet! Niemand neemt zijn eerste shotje heroïne in de gedachte om eens lekker af te glijden naar de zelfkant. Niemand betaalt zijn huur niet omdat het veel prettiger is om in een kartonnen doos te bivakkeren.
“Niemand neemt zijn eerste shotje heroïne in de gedachte om eens lekker af te glijden naar de zelfkant.”
Dit lijkt wellicht logisch, maar dit inzicht bepaalt voor een belangrijk deel hoe wij ons als (schuld)hulpverleners beter kunnen verhouden tot onze cliënten. Het besef dat niemand een verkeerde keuze maakt, is een belangrijke. Het leidt tot een betere verstandhouding, een beter begrip en minder opgeheven vingertjes die de cliënt terechtwijzen –
‘Wist u dan niet dat het op een andere manier veel beter kon?’
‘Als u nu voortaan eventjes elke maand …’
‘De auto moet eruit, u moet stoppen met roken, u gaat, u moet …’
– en dan met de impliciete boodschap: ‘sukkel’.
Wij hulpverleners weten immers hoe het zit. Met onze kennis en ervaring zien we snel waar de beer op de weg zit. Dat is mooi, logisch en prima – maar waar het vervolgens krom loopt, is dat wij dat dan aan onze cliënten vertellen. In die boodschap nemen we onbedoeld een positie in bóven onze cliënt: ‘Ik weet het en jij niet, dus luister naar mijn advies en dan komt het goed’. De hulpverlener legt – uiteraard met de beste bedoelingen – zijn visie en ideeën op aan de cliënt. En daarmee worden de eerder gemaakte keuzes gediskwalificeerd.
En niet alleen de hulpverlener neemt een diskwalificerende rol aan – onze cliënten doen dit ook naar zichzelf. De schuldbewuste cliënt schopt zichzelf vanuit de aanname dat hij iets fout heeft gedaan. In het samenspel van diskwalificaties belandt de cliënt onder in de Cirkel van Acht (zie afbeelding), want tja, ik kan het niet, snap het niet en doe alles verkeerd.
Terug naar de aanvankelijke vraag van dit verhaal: hoe neem je een verkeerde beslissing?
Mensen die een beslissing nemen, beoordelen alle argumenten voor en tegen. We proberen te beredeneren wat de gevolgen zijn van de diverse opties en verzamelen informatie om een besluit te kunnen nemen dat de meest positieve uitkomst oplevert. Is de beschikbare tijd om tot een besluit te komen korter, dan zijn onze mogelijkheden om informatie te verzamelen natuurlijk beperkter. En bij beslissingen die nu meteen genomen moeten worden, nemen onze heuristische zoek- en keuzepatronen het roer volledig over. Maar in de basis is dit hoe we tot een besluit komen. We nemen dus altijd het besluit dat de meest positieve verbetering van onze situatie oplevert (en soms is dat het minst negatieve effect). Dat doen we op basis van de informatie die dan voorhanden is. Je kunt je keuzes immers niet laten leiden door zaken die je niet weet.
“Een volkswijsheid zegt: ‘achteraf kijk je een koe in z’n kont’. Vooraf gaat dat helaas niet, terwijl je daar pas écht iets aan zou hebben.”
Dat klinkt als een open deur, maar toch is dit exact waar we ons op verlaten wanneer we zeggen: ‘Als ik het over mocht doen, dan deed ik het anders’ of wanneer we stellen dat we iets verkeerd hebben gedaan. Die uitspraak kun je pas doen als je sinds de gewraakte beslissing hebt ontdekt dat het toch niet zo positief heeft uitgewerkt. Een volkswijsheid zegt: ‘achteraf kijk je een koe in z’n kont’. Vooraf gaat dat helaas niet, terwijl je daar pas écht iets aan zou hebben.
Een eerder besluit anders nemen is alleen een optie als je mag handelen met de kennis van na het besluit. Dat is ook wel een rookie time-travel mistake: je kunt een eerder genomen besluit niet verbeteren door kennis in te zetten die je niet had op het moment van beslissen – immers: als die kennis voorhanden was geweest op het moment dat de beslissing zich aandiende, dan was de beslissing anders geweest en zou de verzuchting ‘Als ik het over kon doen’ helemaal niet bestaan.
Laten we teruggaan naar het voorbeeld van de heroïne. Op het moment dat de keuze om de drug in te nemen zich aandiende, nam je die beslissing omdat het verwachte resultaat toen positief was. Je verwachting was dat je je pijn zou vergeten, dat je geaccepteerd zou worden door de groep, dat je vriendin je leuker zou vinden… Op dat ene moment nam je dat besluit, omdat je verwachtte dat de positieve effecten groter waren dan de negatieve. Later, achteraf, dacht je wellicht dat die heroïne toch niet opleverde wat je ervan verwacht had en dat je het liever niet gedaan had, maar dat kan alleen omdat je in de tussenliggende tijd iets nieuws hebt ontdekt. Je hebt nu informatie die tot een andere beslissing had geleid als hij voorhanden was geweest op het moment van beslissen.
“De cliënt begint met een positievere kijk stappen te zetten in het traject.”
Door cliënten vanuit deze aanname te benaderen, verdwijnt een groot deel van de diskwalificatie van hun eigen verantwoording en keuzes. Er ontstaat een opwaartse beweging in de Cirkel van Acht. Wij komen als hulpverleners los van het onuitgesproken verwijt, het stille oordeel dat de cliënt toch wel beter had moeten weten. De cliënt komt op zijn beurt los van de twijfel aan zijn eigen vaardigheden op het gebied van besluitvorming.
De cliënt begint met een positievere kijk stappen te zetten in het traject. Hij stelt meer vragen om informatie, omdat het helder is dat meer informatie hem helpt om een beter doordacht besluit te nemen. Belangrijker nog is dat we zien dat de cliënt meer betrokken is in het traject en zich minder afhankelijk van de hulpverlener gaat opstellen. Hierdoor halen aanzienlijk meer cliënten de eindstreep van het schuldhulpverleningstraject.
Wilt u reageren of maakt u naar aanleiding van dit artikel graag een afspraak? Neem dan gerust contact op:
