B&A Adviseur Pieter van Schie deelt graag zijn kennis en visie over ‘Werk & Participatie’ en benoemt in dit artikel de risico’s en kansen voor hoogopgeleiden en recent afgestudeerden in de bijstand. En dat zijn helaas nog best veel mensen.
Het is weer de tijd van het jaar dat jongeren afstuderen. Natuurlijk zijn zij én hun ouders en familie trots en blij. Het diploma wordt immers gezien als het startschot voor een mooie en onbezorgde toekomst. Toch kan het betreden van de arbeidsmarkt voor sommigen een fikse teleurstelling worden. Pieter van Schie, adviseur B&A beaamt dat: “bedrijven en organisaties zitten niet altijd te wachten op nog ‘een criminoloog’ of nog ‘een letterkundige’. Voor niet alle recent afgestudeerden is het makkelijk een (passende) baan te vinden. Aandacht en begrip voor deze groep, is er bovendien weinig. Men gaat ervan uit dat zij zichzelf wel redden, zeker in deze tijd van arbeidskrapte.”
In het eerste kwartaal van 2022 betrof de werkloze beroepsbevolking in Nederland 3,6 procent (bron CBS, 2022). Onder de groep met een hoog onderwijsniveau was de werkloosheid het laagste; 2,8 procent onder personen met een hbo- en wo-bachelorstitel en 2,7 procent onder personen met een hbo-, wo-masters of doctorstitel. Pieter: “die cijfers zien er heel anders uit dan een jaar geleden. Mede door corona zagen we dat percentages toen zelfs boven de 13 procent uitschoten. De cijfers zien er nu heel wat beter uit. Voor jonge vrouwen lijkt de echte crisis inmiddels zelfs voorbij: die werkloosheidscijfers zijn nu even hoog als in 2018 en 2019.”
“Als men niet direct een baan vindt, gaan er soms werkloosheidsperioden van meer dan 6 maanden voorbij.”
“Toch lijkt het erop dat er in de arbeidsmarkt een stille revolutie gaande is. ‘Studeer vooral wat je leuk vindt en dan komt de rest vanzelf’ werd vaak gezegd. En dat klopt, een paar jaar terug had je inderdaad direct een baan als je was afgestudeerd. Maar dat geldt nu niet altijd meer. Sommige functies zijn maar weinig vacant of er geldt dat niet langer diploma’s, maar het beschikken over de juiste vaardigheden de toon zet.
Tussen 2019 tot 2024 stromen circa 1,6 miljoen gediplomeerden de arbeidsmarkt in. Velen vinden snel, een al dan niet passende baan, maar er is een groep hoogopgeleide en recent afgestudeerden die werkloos thuiszit en moeilijk aan de slag komt. Met grotere gevolgen voor de samenleving; productieverlies (de werkloze levert immers geen productie), hogere sociale uitgaven (want in uitkering), lagere belastinginkomsten (want betaalt geen belasting) en tragere economische groei (want met minder inkomen ook minder te besteden).
Ook zijn de gevolgen voor de werkzoekende hoogopgeleide zelf vaak zeer groot; het zelfvertrouwen neemt af, de zelfredzaamheid daalt en er ontstaat een afhankelijkheid van de sociale uitkeringen. Met bovendien een steeds groter wordend risico naarmate de duur van werkloosheid toeneemt. In een willekeurige maand heeft een recent afgestudeerde ongeveer 20 tot 30% kans om een nieuwe baan te vinden. Echter, tegen de tijd dat de afgestudeerde 6 maanden werkloos is, daalt de kans tot een op tien. Wetenschappelijk onderzoek (Nordstrom/Skans, 2011) toont aan dat een werkloosheidsperiode van meer dan 51 dagen na afstuderen zelfs de kans aanzienlijk vergroot op werkloosheid 5 jaar later. En voor niet-westerse hoogopgeleiden met een hbo- of wo-diploma ziet het er nog slechter uit”.
“Let wel, wanneer je bent afgestudeerd in accountancy, econometrie of tandheelkunde heb je nog steeds een goede uitgangspositie op de arbeidsmarkt’’, aldus Pieter. “Vaak vinden afgestudeerden snel een vaste baan met een goed salaris en tien jaar later is hun positie op de arbeidsmarkt nog altijd prima.
Maar voor bijvoorbeeld afgestudeerd psychologen, sociaal- en maatschappijwetenschappers, archeologen, criminologen en alumni van kunst- en cultuurstudies ziet het er minder rooskleurig uit. Dat heeft alles te maken met de beschikbaarheid van functies. Hoe hoger je niveau, hoe minder passende banen er zijn. Logischerwijs kiest een behoorlijke groep afgestudeerden -vaak na langere tijd van solliciteren en/of onder druk van ouders en maatschappij- ervoor om onder het niveau te gaan werken. En dat kan natuurlijk ook erg frustrerend zijn, want onder je niveau werken is niet leuk.”
“U bent slim genoeg, u redt zich wel. Fijne dag!”
De frustratie van onder het niveau werken kan leiden tot langdurige uitval. Ook zijn er afgestudeerden die blijven vasthouden aan het vinden van een functie die past bij de opleiding. Soms tegen beter weten in. Komt de hoogopgeleide uiteindelijk in de bijstand, dan blijken zij vaak moeilijk te prikkelen. Overheidsinstanties doen er alles aan om werklozen vanuit de bijstand aan het werk te krijgen. Maar in de praktijk sluiten projecten vaak niet aan bij het hoge opleidingsniveau, vaardigheden en competenties van deze groep.
De aandacht is vooral gericht op de zwakkere groepen in de arbeidsmarkt en niet op hoog opgeleiden. Ik vind dat er helemaal niets mis is met een samenleving waarin we de zwakkere in onze arbeidsmarkt ondersteunen. Maar moet de hoogopgeleide het dan echt helemaal zelf uitzoeken? Het lijkt er wel op. Dat er gedacht wordt dat zij zichzelf wel redden. ‘U bent slim genoeg, u redt zich wel. Fijne dag’. Wat dat betreft kan je beter een laaggeletterde langdurig werkloze zijn dan een recent afgestudeerde letterkundige’’, aldus Pieter.
“Zowel UWV als gemeenten bieden weinig aan voor hoogopgeleiden”
“Het niveau is niet bepalend voor je kansen op de arbeidsmarkt. De richting die je kiest wel. Ik begrijp dat jongeren en ouders een voorkeur hebben voor een hbo of wo-opleiding, maar de vraag naar MBO-ers is hoog en in sommige branches zijn banen op hbo en wo- niveau niet of nauwelijks beschikbaar. Let daarop voordat je een studie kiest.
Komen hoogopgeleide of recent afgestudeerden onverhoopt in de bijstand, dan moet de kern van de aanpak zijn dat je hen op hun eigen niveau aanspreekt. Dat gebeurt helaas weinig. Zowel UWV als gemeenten bieden weinig aan voor hoogopgeleiden. En alleen B&A heeft daadwerkelijk de hoogopgeleiden en recent afgestudeerden als doelgroep opgenomen in haar Werkfit portfolio.
Daarnaast is het belangrijk om persoonlijke aandacht en de juiste prikkeling te geven. Een beroep doen op de eigen verantwoordelijkheid is cruciaal om een vertrouwensband met de deelnemers op te bouwen. Ja, het ligt misschien voor de hand, maar dan moet je dat wel doen. In de trajecten die B&A doet, zien we dat je er echt tijd en persoonlijke aandacht voor moet reserveren. Een dergelijke investering in de hoogopgeleide betaalt zich uiteindelijk terug.
Daarbij kijken we naar de achtergrond en opleidingsniveau, waar interesses en kwaliteiten liggen. Hoe je iemand prikkelt is erg persoonlijk, alsmede van welke uitdaging iemand vrolijk wordt.
Bovendien maakt het bezit van een WO-diploma je op geen enkel vlak tot een goede sollicitant. Wij zetten daarom verschillende interventies en instrumenten in met als doel dat de deelnemers aan het einde van het traject weten wat ze willen en wat ze kunnen. Zo maakt de deelnemer verschillende tests, gaat op zoek naar passende en beschikbare banen, leert succesvol te zoeken via social media en een goede CV en motivatiebrief te schrijven. We maken de deelnemer klaar om (weer) aan de slag te gaan! Werkfit, dus.”
Meer weten over dit blog van B&A?
